De Thesaurus van Gramsbergen. Een 17de eeuws medisch handschrift ontsloten.

Lucas Grimmerink (van Dokters) vond het boek in de jaren tachtig van de vorige eeuw op zolder. Een boek dat in zeer slechte staat verkeerde, vooral tengevolge van inwerking van vocht. Een boek met een onleesbaar handschrift, hanenpoten, plat Duits en regelmatig gebruik van
Latijnse termen. Na vluchtig onderzoek bleek dat het een soort kruidenboek was, waarin aantekeningen waren gemaakt over ziektes, recepten en kruiden, een medisch naslagwerk. Hij gaf het boek in bruikleen aan de toenmalige voorzitter van de Historisch Culturele Kring Gramsbergen-De Krim (HCK), Herman Slatman. De bedoeling was dat het boek in het museum tentoongesteld zou worden. HCK werd er door een consulent van Kunst en Cultuur Overijssel (KCO) attent op gemaakt dat het een heel interessant en kostbaar handschrift was en dat het boek zo snel mogelijk gerestaureerd moest worden. Monniken van de Abdij Sion bij Deventer hebben er met veel geduld en vakkennis weer een prachtig geheel van gemaakt. Maar nu was het nog de vraag wie het boek geschreven had en wat precies de inhoud is. Bij toeval kwam Herman Slatman in contact met dr. Th. Kemperman. Zij spraken over Museum en ‘Doktersboek’ waarna dr. Kemperman liet weten dat zijn vader de vertaling misschien wel op zich wilde nemen. Zijn vader was dierenarts in ruste, met als grootste hobby klassieke talen. Misschien niet direct beseffend waar hij aan begon, heeft dr. E. Kemperman enkele jaren aan de vertaling van het boek gewerkt. Het was een monnikenwerk, maar hij heeft het volbracht. Na de vertaling ontstond het idee tot uitgave van het boek, waarvoor de IJsselacademie te Kampen bereid is gevonden. Helaas is dr. E. Kemperman overleden en kon hij jammergenoeg niet meer meemaken dat het boek werd uitgegeven in de hedendaagse Nederlandse versie.

Inhoud
Aan de handschriften te zien hebben waarschijnlijk drie schrijvers in het manuscript aantekeningen gemaakt, Jodocus Ginck uit Zweibrücken, zijn zoon Pelgerem Ginck en nog een ander persoon. Uit de tekst valt af te leiden dat de schrijvers, afkomstig uit de Duits-Nederlandse grensstreek, zelf een medische praktijk hebben uitgeoefend. De taal van vader Jodocus is in het algemeen Hoog Duits, maar vertoont trekken van het Nederrijnse. Zoon Pelgerem, die achttien jaar na zijn vader begon met het maken van notities, laat zich plaatsen in het Oostnederlands-Westduitse grensgebied van de Twentse-Bentheimse regio. De derde hand laat veel Nederlands- Twentse varianten zien. Men heeft niet kunnen achterhalen van wie dit handschrift is en of deze derde persoon iets te maken heeft met de manier waarop het chirurgisch manuscript op de boerderij in Den Velde is terechtgekomen. De schrijvers hebben hun kennis van de werking van het menselijk lichaam aan het papier toevertrouwd, evenals hun ervaring met het ontstaan en genezen van ziekten. Meer dan vierhonderd jaar geleden noteerde Jodocus Ginck in 1608 als eerste schrijver in zijn aantekenboek dat zijn been werd geamputeerd. Dat is ook nu nog een zeer ingrijpende gebeurtenis, maar destijds moet dat tot het ergste hebben behoord wat je kon overkomen. Jodocus heeft het overleefd en schreef de opgedane ervaring op in zijn boek, evenals alle andere verkregen informatie die werd vastgelegd voor zichzelf en ter lering van anderen. Uit het manuscript wordt opgemaakt dat Jodocus in 1626 is overleden en het handschrift naliet aan zijn zoon Pelgerem. Bij de talloze opgetekende recepten en de beschreven geneeskrachtige kruiden worden hun medische toepassingen vermeld, en soms ook hun nut voor huishoudelijk gebruik, bijvoorbeeld als middel om vlekken te verwijderen of bederfelijke waar te conserveren. In honderden beschrijvingen en recepten passeren even zo vele kwalen als remedies en medische aanbevelingen de revue. Het manuscript biedt zo een prachtig beeld op de inzichten en praktijken van een heelmeester uit de 17de eeuw.

‘De thesaurus van Gramsbergen. Een 17de eeuws medisch handschrift ontsloten’ 
Het boek is opgebouwd als een drieluik. Het eerste deel bestaat uit een aantal inleidingen en commentaren op de verschillende medische en historische achtergronden van het manuscript. Zo is er een beschrijving van de band en de katernopbouw, een onderzoek naar de schrijfhanden, een taalkundige analyse en een genealogisch overzicht van de auteurs van het manuscript. De tekst is verlucht met een aantal kleuren afbeeldingen van bladzijden uit het manuscript. Het tweede deel vormt het hart van het boek. Hierin zijn naast elkaar opgenomen de oorspronkelijke tekst en de vertaling in modern Nederlands. Het derde deel tenslotte bevat een begrippenlijst, een thematische toegang op de band per folio, literatuurlijsten en een index op de vertaling. Om geïnteresseerden de gelegenheid te geven zelf in de bron te zoeken, is aan het boek een cd-rom toegevoegd met daarop, naast de volledige brontekst (transcriptie en vertaling), de afbeeldingen van alle folio’s van het oorspronkelijke manuscript.

Manuscript
Het manuscript is eigendom van mevrouw Klazien Kollen-Westerman, die het geërfd heeft van Lucas Grimmerink. Het boek was te bezichtigen in het Info Centrum Vechtdal Gramsbergen, maar het door het museum gerestaureerde boek is in 2019 helaas opge-eist door de eigenaresse. Een kopie van het boek wordt nu tentoongesteld.

Uitgave
Het boek telt ruim 400 pagina’s en is te koop in het museum voor € 39,95.